Okres bogów

Bogowie olimpijscy – Hermes, Zeus i Atena

Podobnie jak inne sąsiadujące z nimi ludy, Grecy posiadali panteon bogów i bóstw, z których każdy odpowiadał za pewien aspekt rzeczywistości. Na przykład Afrodyta była boginią miłosnego pożądania, podczas gdy Ares był bogiem wojny a Hades bogiem śmierci. Niektóre bóstwa jak Apollo, czy Dionizos miały bardzo skomplikowaną osobowość i pełniły wielorakie funkcje. Istniały również bóstwa przypisane do miejsc: bogowie rzek, nimfy opiekujące się źródłami i jaskiniami, a także bóstwa troszczące się o groby zmarłych herosów. Najpotężniejsi według Greków bogowie przypisywani byli do największych części świata: Posejdon był władcą wód, Zeus jako król bogów rządził całym lądem i niebem, zaś Hades światem podziemnym. Wszyscy trzej byli braćmi.

Oprócz tego istniały również setki innych bytów, których nie można zaliczyć do grona bogów ani herosów. Niektóre z nich istniały jedynie w świadomości lokalnych społeczności lub były czczone w określonych miejscach (np. Trofonios) lub podczas określonych uroczystości (np. Adonis). Wielkie miejsca kultu, świątynie, były poświęcane jedynie grupie najważniejszych bogów i na nich przede wszystkim skupiały się wierzenia świata helleńskiego. Jednakże wiele regionów i mniejszych miejscowości posiadało własne miejsca kultu lokalnych bóstw, nimf czy herosów. Również duże miasta oddawały cześć bogom z uwzględnieniem lokalnych tradycji.

Pierwsi bogowie

Mity odnoszące się do tego okresu opisują historię narodzin i konfliktów pierwszych bogów: Chaosa, Nyks (Nocy), Uranosa (Nieba), Gai (Ziemi), Tytanów, bogów o imionach: Okeanos, Hyperion, Kojos, Krios, Japetos, Kronos, boginek o imionach: Thea, Rea, Temida, Mnemosyne, Febe, Tethys oraz zwycięstwo Zeusa i bogów olimpijskich. Mity te stały się tematem Teogonii Hezjoda oraz wielu innych, obecnie zaginionych, poematów (również tych, których autorstwo przypisuje się Orfeuszowi, Musajosowi, Epimenidesowi, Abarisowi i innym legendarnym poetom) używanych podczas rytuałów oczyszczeń czy religijnych misteriów. Wiele z tych mitów dotrwało do naszych czasów dzięki cytatom w dziełach filozofów neoplatońskich oraz dzięki fragmentom zapisanym na zwojach papirusu.

Najwcześniejsi Grecy, poezję teogoniczną oraz pieśni o narodzinach bogów, pojmowali jako prototyp twórczości poetyckiej i przypisywali jej moc magiczną. Orfeusz, archetyp poety, był również archetypem śpiewaka teogonicznego, który w Argonautice używa pieśni do okiełznania morza i sztormu oraz porusza serca bogów świata podziemnego w czasie pobytu w Hadesie. Również Hermes, wg homeryckiego Hymnu do Hermesa, zaraz po wynalezieniu liry śpiewa pieśń o narodzinach bogów.